360 :: panoramiczna podróż sferyczna w 2668 odcinkach

Osadnicy niemieccy sprowadzili się na te tereny w ramach austriackiej akcji kolonizacyjnej po I rozbiorze Polski i mieszkali tu aż do wkroczenia armii radzieckiej w roku 1945. Stojący przy cmentarzu obecny drewniany kościół pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli został zbudowany jako zbór ewangelicki.

W malowniczym miejscu na grzbiecie wzgórza, przy via regia, dawnej drodze handlowej z Krakowa na Ruś, stoi murowana gotycka świątynia, ufundowana w 1340 roku przez króla Kazimierza Wielkiego. Od czasu wybudowania w dolinie nowego kościoła, pełni jedynie rolę kaplicy cmentarnej. Stojąca naprzeciw wejścia XVIII-wieczna drewniana dzwonnica dziś już nie istnieje - podpalona przez 22-letniego piromana spłonęła 20 grudnia 2008 roku :-(.

Gminna wieś Bejsce leży na południowym krańcu województwa świętokrzyskiego, na dawnym szlaku z Krakowa do Wiślicy i kilka kilometrów od ruchliwej szosy do Sandomierza. Jej nazwa pochodzi jakoby od bejów - tatarskich jeńców, osadzonych przed wiekami w tych okolicach. Ponoć do dzisiaj niektórzy mieszkańcy mają lekko skośne oczy i porywczy charakter :-)

W centrum wsi na niewielkim pagórku stoi murowany gotycki kościół św. Mikołaja, ufundowany przez ówczesnych właścicieli Bejsc - ród Firlejów. Do jego południowej ściany przylega wzniesiona w latach 1594-1601 kaplica Najświętszej Marii Panny, otwierająca się do wnętrza nawy półkolistą arkadą. Wzorowana na sławnej Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, pełni rolę kaplicy grobowej Firlejów i jest unikatowym przykładem architektury manierystycznej. Jej autorem jest prawdopodobnie Tomasz Nikiel z Pińczowa.

Oszczędna forma zewnętrzna kontrastuje z wyjątkowo bogatym wystrojem rzeźbiarskim wnętrza. Na wprost wejścia, pod łukiem arkady, znajduje się tablica informująca o poświęceniu kaplicy. Przy ścianie południowej stoi kamienny ołtarz, a naprzeciw niego nagrobek wojewody krakowskiego Mikołaja Firleja i jego pierwszej żony, Elżbiety z Ligęzów.

"We wnętrzu tego zabytku nie ma już właściwie granic między architekturą, rzeźbą architektoniczną a wystrojem: ołtarz i nagrobek wtapiają się w pełną smoków i ornamentów nierzeczywistą rzeczywistość tej kaplicy." - piszą Tadeusz Chrzanowski i Marian Kornecki w swojej Sztuce Ziemi Krakowskiej. Wtóruje im w ulotce wydanej z okazji IX Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego Barbara Sanocka: "Architektoniczna obudowa nagrobka jest prawie niedostrzegalna pod kłębiącymi się skrzydlatymi smokami, wężami, gryfami, roślinno-zwierzęcymi hybrydami oraz spływającymi z góry smoczymi głowami na długich szyjach".

Polichromie na ścianach prezbiterium pochodzą prawdopodobnie z fundacji rycerskiej z lat 1370-1380. Przykrywane przez wieki kolejnymi warstwami farb i tynków, ujrzały światło dzienne dopiero podczas prac konserwatorskich w 1959 roku. Poszczególne malowidła przedstawiają m.in. sceny z życia Chrystusa (pokłon Trzech Króli, wjazd do Jerozolimy, Ostatnią Wieczerzę, Ukrzyżowanie), siedem grzechów głównych i postać św. Krzysztofa. Po lewej stronie ołtarza stoi piękny renesansowy nagrobek Elżbiety Firlejówny, z prawej - gotycki krucyfiks z figurą z drewna lipowego. Na ścianach wmurowane liczne epitafia Byszewskich i Badenich, długoletnich właścicieli Bejsc.

Ufundowana przez właścicieli wsi gotycka świątynia z zewnątrz nie wyróżnia się niczym specjalnym, za to w środku kryje prawdziwe klejnoty - kaplicę Firlejów i średniowieczne polichromie w prezbiterium.