360 :: panoramiczna podróż sferyczna w 2668 odcinkach

Gotycki kościół wymurowano z kamienia w drugiej połowie XV wieku. Kilkukrotnie niszczyły go pożary, na jakiś czas pozostawał też we władaniu arian, do dzisiejszych czasów dotrwał jednak w praktycznie niezmienionym kształcie. Naprzeciw kościoła stoi XIX-wieczna dzwonnica parawanowa, być może nadbudowana na wcześniejszej gotyckiej bramce.

W 1900 roku świątynię tak opisywał Stanisław Tomkowicz: "Budowa gotycka, oryentowana z kamienia łupanego, starannie murowana. Dach gontowy. Lica szkarp, obramienia okien, niektóre ościeże, gzems cokołowy, ciosowe, budynek niewielki jest jednonawowy, nawa główna, podłużny prostokąt, jest szersza, prezbiterium węższe, zakończone trzema bokami ośmioboku. U ośmioboku i w narożnikach nawy szkarpy z odsadzkami na rzucie poziomym ukośne. Zachodnia fasada ma pośrodkiem szkarpę, dzielącą ją na dwie nierówne części. Gzems koronujący, który obiega cały budynek u góry i gzems cokołowy obiegający ściany i szkarpy, mają prosty okrój gotycki, u gzemsów spławowych skarp i ich odsadzek starannie wyrobiony. Okna wszystkie wąskie, długie, ostrym łukiem zamknięte, bez rozetowania, mają pierwotny otwór i grubo profilowane obramienia. Wejście główne w fasadzie zachodniej ma obramienia ciosowe ostrołukowe w zęby utworzone z przecinających się pod kątem prostym lasek, bez nosów ozdobnego okroju gotyckiego, o oryginalnym przejściu węgarów u dołu w profilowanie. Wejście boczne w ścianie południowej nawy i wejście z prezbiterium do zakrystii po stronie północnej mają odrzwia ciosowe z fazą gotycką. Przy drzwiach frontowych głównych, zewnątrz na lewo w narożniku u szkarpy środkowej, kropielnica, właściwie sama czara kamienna, obrobiona na wzór chrzcielnicy gotyckiej w Wilczyskach i innych w okolicy na podmurowaniu. Motyw stanowią gotyckie trójliście i rodzaj rozetek wypełniających węgły wielokąta. Wnętrze kościoła ma sufit płaski. W prezbiterium na ścianie ośmioboku po lewej ręce patrząc na ołtarz, wysoko hieragram gotycki namalowany czarną farbą na tynku. Przedmiotów wartości zabytkowych nie ma żadnych".

Wczesnobarokową świątynię zbudowano w latach 1619-1620, z fundacji wojewody krakowskiego Stanisława Lubomirskiego, który objąwszy właśnie we władanie wiśnicki zamek, postanowił założyć u jego stóp miasto. Projektantem był jego nadworny architekt, Włoch Maciej Trapola. Charakterystyczna zachodnia fasada doczekała się szczegółowego omówienia w Sztuce Ziemi Krakowskiej Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego (Kraków 1982):
"Najciekawsza i najoryginalniejsza jest fasada, stanowiąca jedno z czołowych dzieł Trapoli. Posiada ona wyraźny podział na dwie kondygnacje, a dolną dzielą na trzy nierównej części pola płaskie pilastry w wielkim porządku. Rozmieszczenie otworów i nisz muszlowych jest bardzo starannie wyważone i można by rzec, że pobrzmiewa tu jakby echo klasycyzmu palladiańskiego, ale górna kondygnacja jest zupełnie inna i tworzy ją wąski, smukły szczyt, a ściślej prostokątna nadstawa z segmentowym przyczółkiem i parą obelisków oraz po bokach z "oślimi uszami" esownic, i dwie niższe od owego szczytu wieżyczki, których hełmy dopiero wystrzelają ponad kalenicą dachu. Są tu więc w zasadzie formy barokowe, ale zestawione w sposób manierystyczny: pilastry szczytu i wież nie wypadają na osiach pilastrów kondygnacji dolnej, w ogóle proporcje obu części fasady działają na zasadzie asonansu, a owe wieże są raczej zabawą w wieże niż realizacją jakiejś funkcji, de facto bowiem w architekturze ich nie ma, są co najwyżej jako elementy dekoracyjne. Wszystko to okazuje nam Trapolę jako pomysłowego architekta o zamiłowaniach w pewnym sensie eklektycznych, ale realizującego ów eklektyzm w sposób nader indywidualny."

Obok kościoła stoi zabytkowa XVII-wieczna plebania z wieżą dzwonną, pełniącą niegdyś także funkcje obronne. Stojący nieopodal pomnik Jana Pawła II jest dziełem rodowitego wiśniczanina, kontrowersyjnego rzeźbiarza Czesława Dźwigaja, autora ponad 50 pomników papieskich, najbardziej jednak znanego z mocno krytykowanej statui księdza Skargi na placu Marii Magdaleny w Krakowie.

Świątynia z końca XVI wieku uległa znacznym zmianom podczas przebudowy w latach 1923-1933; przedłużono wówczas nawę, dobudowano boczną kaplicę przy prezbiterium, a ściany i sklepienie nawy pokryto ornamentalną polichromią. Wyposażenie wnętrza pochodzi głównie z wieku XVIII (barokowe ołtarze, ambona). W tęczy rzeźba Chrystusa z aniołami podtrzymującymi krzyż, w głównym ołtarzu XVII-wieczny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem.

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z roku 1262. Ufundowano tu wówczas klasztor kanoników regularnych, zwanych popularnie "markami" od ich macierzystego krakowskiego klasztoru i kościoła pod wezwaniem św. Marka w Krakowie. Zakonnicy (którzy rezydowali w Trzcianie aż do kasaty zakonu w roku 1816) wznieśli drewniany kościół pod wezwaniem św. Małgorzaty; w 1335 roku erygowano przy nim parafię.

Murowany kościół zbudowano na tym samym miejscu w drugiej połowie wieku XVI, jako świątynię orientowaną, jednonawową z prostokątnym prezbiterium i przylegającą do niego od północy zakrystią. Zniszczony przez pożar w roku, został wkrótce odbudowany i ponownie konsekrowany. Stanowi on do dziś najstarszą część obecnego kościoła parafialnego, który od początku wieku XX był aż trzy razy rozbudowywany: w latach 1905-1907 kościół powiększono o kaplicę od strony południowej wg projektu znanego architekta Jana Sas-Zubrzyckiego, w 1953-1956 dobudowano część kwadratową od strony zachodniej, wreszcie w latach 1995-2000 dostawiono do fasady dwie potężne wieże.

Barokowy ołtarz główny z 2. połowy XVII wieku przedstawia grupę Ukrzyżowania: u stóp Chrystusa stoją Matka Boska i św. Jan Ewangelista. Po bokach figury św. Benedykta i św. Augustyna, u góry obraz patronki świątyni. Boczne ołtarze barokowo-klasycystyczne: Serca Jezusowego z obrazem św. Antoniego w zwieńczeniu i Matki Boskiej Różańcowej z wizerunkiem św. Mikołaja. Koło tego ostatniego widoczny najcenniejszy zabytek kościoła - gotycka kamienna chrzcielnica z 1497 roku.

Pierwsze wzmianki o stojącej na tym wzniesieniu świątyni sięgają XIII wieku, z tego też okresu pochodzą najstarsze fragmenty prezbiterium. Kościół był jednak wielokrotnie przebudowywany i zatracił większość cech stylowych. Widoczną z daleka wieżę, wzorowaną na Kościele Mariackim w Krakowie, zbudowano w 1888 roku.